Liczba osób niepełnosprawnych w wyniku złamań o podłożu osteoporotycznym stale rośnie. Klucz do sukcesu w diagnostyce i leczeniu osteoporozy przed złamaniem stanowi wczesna selekcja pacjentów wysokiego ryzyka, a po złamaniu natychmiastowe podjęcie właściwego leczenia. W zadaniach tych - podjęciu leczenia i zatrzymaniu procesu ubytku masy kostnej – istotną rolę odgrywa ustalenie poziomu metabolizmu kostnego.

Kość, choć traktowana jako niezmienna podpora całego organizmu, jest tkanką żywą i bardzo aktywną metabolicznie. Jest także tkanką niejednorodną pod względem budowy. Po modelowaniu strukturalnym, czyli zmianie wielkości i kształtu podczas wzrastania, podlega w kolejnych etapach stałej przebudowie. Etap ten jest odpowiedzią na „zmęczenie” materiału oraz mikrouszkodzenia i inne czynniki. Dojrzała kość jest odnawiana w procesie remodelacji, czyli zastąpienia starej tkanki kostnej przez nową.

Sytuacją optymalną dla dobrej kondycji kości jest utrzymanie wyrównanego bilansu pomiędzy kościotworzeniem i procesem resorpcji. W sytuacji, gdy przeważają procesy resorpcji dochodzi do sporowacenia kości, co znacząco podnosi ryzyko złamania.

Osteoporoza – choroba bez płci

Osteoporoza jest chorobą szkieletu, charakteryzującą się obniżoną wytrzymałością kości i zwiększonym ryzykiem wystąpienia złamania. Jest to wynik zaburzonej równowagi pomiędzy procesami kościotworzenia (przyrost masy kostnej) i resorpcji (utrata masy kostnej). Głównymi czynnikami ryzyka są: wiek i uwarunkowania genetyczne, a w przypadku kobiet menopauza. Ryzyko zwiększają również inne stany chorobowe lub długotrwałe leczenie niektórymi lekami (zwłaszcza sterydami).

Każdego roku u 150 tys. osób stwierdza się złamanie o podłożu osteoporotycznym. Co 3. kobieta i co 5. mężczyzna po 50. roku życia jest zagrożony wystąpieniem złamania. Ze względu na starzenie się społeczeństwa, przypadków złamań w wyniku osteoporozy będzie coraz więcej. Szacuje się, że obecnie ok. 2 mln osób doświadczyło złamania osteoporotycznego. Niestety, jedynie 16 proc. chorych po pierwszym złamaniu jest leczonych! A przecież obok typowej oceny gęstości kości od pewnego czasu można uzyskać wgląd w metabolizm kości i oceniać wpływ stosowanego leczenia na kościotworzenie czy resorpcję kości.

Markery metabolizmu kostnego w diagnostyce i terapii osteoporozy

Zalecenia diagnostyczne i terapeutyczne osteoporozy zależą od stopnia jej zaawansowania. W przypadku późnej diagnozy, a więc już po złamaniu osteoporotycznym, konieczne jest wdrożenie leczenia farmakologicznego oraz rehabilitacji. Jeśli diagnostyka jest prowadzona u osoby bez wcześniejszych złamań, podstawowym zaleceniem jest określenie ryzyka wystąpienia złamania. W tym celu wykonuje się badanie densytometryczne, które pozwala określić masę kostną, oraz bada się stężenie markerów metabolizmu kostnego (BTM), by określić tempo ubytku tkanki kostnej.

Biochemiczne markery (BTM) to fragmenty białkowych elementów strukturalnych kości (lub produkty ich degradacji) oraz enzymy i białka uwalniane do układu krążenia w czasie aktywności metabolicznej komórek kościotworzenia (osteoblastów) oraz komórek resorpcji kości (osteoklastów). Zmiany stężenia tych markerów w surowicy krwi mogą świadczyć o trzech procesach w metabolizmie kostnym:

- zwiększeniu lub zmniejszeniu ilości jednostek przebudowy (BMU),

- wydłużeniu fazy kościotworzenia bądź resorpcji w jednostkach przebudowy,

- indukcji procesów kościotworzenia niezależnych od miejsc przebudowy.

Markery metabolizmu kostnego pozwalają więc na oznaczenie intensywności procesów katabolicznych i anabolicznych przebiegających w kościach, co z kolei ułatwia określenie tempa ubytku masy kostnej. Badanie tych markerów pozwala m.in. na lepszą identyfikację pacjentek po menopauzie z przyspieszonym metabolizmem kostnym, a więc zagrożonych złamaniem.

Kolejnym zastosowaniem badania BTM jest wsparcie w zindywidualizowanym doborze terapii. Obecnie w leczeniu osteoporozy stosowane są trzy grupy leków: antyresorpcyjne, anaboliczne oraz o działaniu mieszanym. Wiedza, jaką dostarczają wyniki badania BTM, pozwala nie tylko na dobranie odpowiedniego typu terapii, ale także na dopasowanie schematu podawania leków, tak by zapewnić najlepszą efektywność leczenia i komfort pacjentowi. Monitorowanie stężenia markerów pozwala też na ocenę skuteczności leczenia i ewentualne modyfikacje zaleceń terapeutycznych oraz ustalenie długoterminowej strategii leczenia, w tym „wakacji” lekowych.

Inne zastosowanie markerów metabolizmu kostnego

Badanie BTM jest użyteczne również w innych stanach. Stwierdzenie podwyższonej wartości markerów metabolizmu kostnego może być pomocne w diagnostyce osteomalacji, chorobie Pageta oraz endokrynopatiach (np. nadczynności przytarczyc), czy chorobach nowotworowych (np. szpiczak). Z kolei ich obniżenie może być pomocne w diagnostyce osteoporozy posterydowej. W niektórych krajach wykorzystuje się wręcz pakiety badań, w których skład wchodzą właśnie BTM. Możemy w ten sposób znaleźć pierwszy sygnał o przerzutach nowotworowych do kości.

Zarówno w prewencji pierwotnej, jak i wtórnej markery metabolizmu kostnego znajdują swoje zastosowanie. Przedmiotem licznych badań jest wykorzystanie markerów w młodszym wieku zarówno w celu oceny ryzyka niskoenergetycznych złamań w przyszłości, jak i wdrożenia zmian w diecie i stylu życia w formie profilaktyki. Powtarzanie oznaczeń w formie monitoringu może być użyteczne w utrzymaniu zdrowia.