Z inicjatywy Sekcji Niewydolności Serca Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego oraz Kolegium Lekarzy Rodzinnych w Polsce w czerwcu zostały wprowadzone  pierwsze w Polsce wytyczne postępowania w niewydolności serca dedykowane lekarzom podstawowej opieki zdrowotnej. Głównym celem wprowadzonych wytycznych jest poprawa jakości opieki nad pacjentem z niewydolnością serca poprzez korzystanie z aktualnych zaleceń dotyczących rozpoznawania, leczenia, monitorowania terapii oraz organizacji opieki nad chorym.

Wytyczne stanowią kompendium aktualnej wiedzy, ale także przedstawiają ogólne ramy dobrej praktyki klinicznej oraz działań na styku podstawowej i specjalistycznej opieki, zarówno ambulatoryjnej, jak i szpitalnej.  Zawierają praktyczne informacje dotyczące diagnostyki, leczenia oraz profilaktyki niewydolności serca, ale również informacje o zaleceniach niefarmakologicznych (odpowiedni styl życia, właściwa ilość spożywanych płynów, zachęcanie do systematycznego wysiłku fizycznego) oraz wskazówki, kiedy należy skierować chorego do kardiologa w celu zastosowania metod terapeutycznych wykraczających poza możliwości lekarza rodzinnego.

Wytyczne adresowane są w pierwszej kolejności do lekarzy rodzinnych, jak też do innych lekarzy POZ oraz lekarzy w trakcie specjalizacji, zaangażowanych w opiekę nad pacjentem z niewydolnością serca. Jest to szczególnie ważne w kontekście konieczności zachowania ciągłości opieki nad chorym pacjentem na różnych poziomach systemu opieki zdrowotnej, bowiem skoordynowana opieka nad chorym tj. właściwy przepływ informacji pomiędzy pacjentem, lekarzem rodzinnym, poradnią specjalistyczną i oddziałem szpitalnym, może realnie przyczynić się do poprawy rokowania i zmniejszenia częstości hospitalizacji.

Zasady opieki nad pacjentem z niewydolnością serca zostały w Wytycznych ujęte w sposób kompleksowy, z  uwzględnieniem aktualnych standardów opieki oraz możliwości lekarza POZ. Określają w sposób szczegółowy zadania lekarza rodzinnego, ale również pielęgniarki w interdyscyplinarnym modelu opieki nad chorym z niewydolnością serca.

Zadania lekarza rodzinnego w niewydolności serca:

1. Obserwacja osób szczególnie predysponowanych do rozwoju niewydolności serca.
2. Identyfikacja rodzinnego występowania chorób predystynujących do niewydolności serca oraz objęcie tych rodzin adekwatnym nadzorem.
3. Zidentyfikowanie wśród swoich pacjentów chorych na niewydolność serca.
4. Aktywne uczestniczenie w terapii oraz edukacji chorych z rozpoznaną niewydolnością serca.
5. Edukacja opiekunów i rodziny pacjenta z niewydolnością serca
6. Koordynacja pracy pielęgniarki rodzinnej.

Rola pielęgniarki środowiskowo-rodzinnej:

1. Edukacja (nauczenie pacjenta praktycznego monitorowania objawów choroby oraz właściwego reagowania na nie).
2. Nadzorowanie postępów leczenia zwłaszcza w zakresie modyfikowania dawek diuretyków.

Podstawą opracowania polskich wytycznych dla lekarzy rodzinnych dotyczących postępowania w niewydolności serca, są zalecenia Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego z roku 2012, przyjęte także przez Polskie Towarzystwo Kardiologiczne. W dokumencie znalazły się wyłącznie te zalecenia, które uzyskały wymagany poziom zgodności wśród ekspertów. Przy zagadnieniach, które uwzględniały perspektywę praktyki lekarza rodzinnego oraz odnosiły się do specyficznie polskich warunków organizacyjnych systemu opieki zdrowotnej, rekomendacje poddano dwustopniowej procedurze uzgodnieniowej metodą DELPHI. Tam, gdzie było to możliwe, utrzymano stosowany w wytycznych ESC system oceny siły i wiarygodności zaleceń. Ponieważ Wytyczne uwzględniają uwarunkowania i ograniczenia polskiego systemu opieki zdrowotnej, mogą stanowić punkt wyjścia do wdrażania programów poprawy jakości opieki nad pacjentem z niewydolnością serca.

Główne rozdziały Wytycznych

Wstęp:

Podstawowe definicje, klasyfikacja i terminologia związana z niewydolnością serca, która ma ułatwić komunikację  pomiędzy lekarzami kardiologami i rodzinnymi. 

Metody zapobiegania chorobie (poprzez skuteczne leczenie innych schorzeń serca takich: jak choroba wieńcowa, nadciśnienie, wady serca).

Zasady wczesnego wykrywania (odpowiednio szybkiego skierowania do kardiologa w przypadku podejrzenia choroby)  oraz podejmowania działań mających  na celu optymalizację leczenia, zarówno niewydolności serca, jak i chorób towarzyszących.

Diagnostyka:

Współczesne możliwości rozpoznawania niewydolności serca. W warunkach podstawowej opieki zdrowotnej lekarz może jedynie wysunąć podejrzenie wystąpienia choroby. Ostateczne rozpoznanie niewydolności serca jest możliwe dopiero po wykazaniu uszkodzenia serca w badaniu echokardiograficznym, a to wiąże się z koniecznością skierowania pacjenta do specjalisty - kardiologa. Aby to zrealizować potrzebna jest wiedza lekarzy rodzinnych zarówno na temat objawów, jak i interpretacji dostępnych w POZ badań diagnostycznych.

Leczenie farmakologiczne:

Najważniejsze informacje dotyczące leków, które bezwzględnie powinny być stosowane w leczeniu  niewydolności serca (sposób dawkowania, możliwe objawy uboczne oraz zasady monitorowania terapii).

Praktyczne wskazówki co zrobić, aby uzyskać optymalne dawki leków, jak radzić sobie z trudnościami podczas terapii oraz jakie informacje należy przekazać choremu, aby uzyskać z nim dobrą współpracę. Ponieważ terapia niewydolności serca rozpoczynana jest od małych dawek leków, konieczne jest ich stopniowe zwiększanie - zazwyczaj w ciągu kilku miesięcy. W tym okresie pacjent powinien być pod nadzorem lekarza rodzinnego, który powinien zoptymalizować rozpoczętą przez kardiologa terapię.

Leczenie pozafarmakologiczne:

Współczesne możliwości i wskazania do leczenia niewydolności serca z zastosowaniem elektroterapii, kardiologii inwazyjnej i kardiochirurgii. Te rodzaje terapii muszą być brane pod uwagę na każdym etapie leczenia chorego z niewydolnością serca, ale wdrożenie ich często zmienia naturalny przebieg tej choroby.

Informacje na temat postępowania z chorym w przypadku obecności schorzeń towarzyszących, takich jak: cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, choroba wieńcowa czy niewydolność nerek.

G

 d