Nowotwory głowy i szyi to nazwa zbiorcza dla wszystkich nowotworów zlokalizowanych w obszarze głowy i szyi z wyjątkiem mózgu i gałki ocznej. Mogą one występować aż w kilkudziesięciu różnych lokalizacjach. Większość pacjentów to chorzy w 6. i 7. dekadzie życia, którzy palili i nadużywali alkoholu. Na nowotwory głowy i szyi chorują jednak coraz młodsze osoby, co ma ścisły związek z występowaniem wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV), którego najczęściej kojarzy się z rakiem szyjki macicy. To właśnie przetrwałe zakażenie HPV po latach może doprowadzić do rozwinięcia złośliwych nowotworów głowy i szyi.

Objawy nowotworów głowy i szyi często mylone są np. z przeziębieniem. Należą do nich m.in. utrzymująca się chrypka i ból gardła czy też zatkany z jednej strony nos, dlatego bardzo ważna jest profilaktyka i edukacja społeczeństwa na temat tego schorzenia.

„Większość chorych z nowotworami głowy i szyi (60%) zgłasza się do lekarza rodzinnego zbyt późno, w III i IV stopniu zaawansowania choroby nowotworowej. Szansa na całkowite wyleczenie tych chorych jest problematyczna. Większość z nich umiera w pierwszych pięciu latach od rozpoznania. Jedyną nadzieją dla chorych z nowotworami głowy i szyi, bez względu na wiek, jest szybkie rozpoznanie i małoinwazyjne leczenie. Wówczas 95% z nich wraca do pracy z dobrą jakością życia. Ciągła edukacja nas wszystkich oraz badania profilaktyczne mogą zapewnić sukces w leczeniu onkologicznym” – podkreślił profesor Wojciech Golusiński, kierownik Katedry i Kliniki Chirurgii Głowy, Szyi i Onkologii Laryngologicznej Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu w Wielkopolskim Centrum Onkologii w Poznaniu, prezydent Europejskiego Towarzystwa Nowotworów Głowy i Szyi, prezes Polskiego Towarzystwa Nowotworów Głowy i Szyi, pomysłodawca Ogólnopolskiego Programu Profilaktyki Nowotworów Głowy i Szyi, współtwórca kampanii Make Sense.

„Szacujemy, że w ciągu najbliższych lat, liczba HPV-zależnych nowotworów głowy i szyi wzrośnie do 50%. Nowotwory głowy i szyi występują na ogół w 6. i 7. dekadzie życia, jednak obserwujemy niepokojący trend – nową populację młodych pacjentów nawet przed 40. r.ż., co ma ścisły związek z obecnością wirusa HPV. Obecnie w krajach skandynawskich np. w Szwecji ponad 90% raków gardła środkowego jest związane z HPV” – alarmuje prof. Paweł Golusiński z Kliniki Chirurgii Głowy, Szyi i Onkologii Laryngologicznej Wielkopolskiego Centrum Onkologii w Poznaniu.

HPV-zależne nowotwory głowy i szyi spowodowane są przetrwałym zakażeniem wirusem brodawczaka ludzkiego. Jego obecność można potwierdzić tylko w profesjonalnym laboratorium, gdzie materiał źródłowy jest ściśle określony (stanowi go np. fragment zmiany nowotworowej). Rozprzestrzenianiu wirusa sprzyja duża liczba partnerów seksualnych, ale teoretycznie można zakazić się nim również przez pocałunki. Wirus jest na tyle podstępny, że często nawet nie wiemy, że jesteśmy jego nosicielami. Nie istnieje też skuteczne leczenie, ale zdrowy organizm zwykle zwalcza intruza w ciągu 6-8 miesięcy. U niektórych osób jednak dzieje się inaczej i zakażenie wirusem przybiera formę przetrwałą, które po latach może doprowadzić do powstania nowotworu.

„Na nowotwory głowy i szyi HPV-zależne częściej chorują mężczyźni. Mogą tak samo jak kobiety przenosić wirusa, dlatego bardzo ważne są szczepienia przeciwko HPV dla dziewczynek i chłopców. Należy pamiętać, że szczepienia chronią nie tylko przed onkogennymi, ale i nieonkogennymi typami wirusa HPV wywołującymi brodawczaki” – tłumaczy prof. Paweł Golusiński.

Wyjątkowo dotkliwe leczenie

Obecnie dostępnych jest kilka metod leczenia pacjentów z nowotworami głowy i szyi stosowanych w zależności od stopnia zaawansowania.

„ Leczenie pacjentów z nowotworami głowy i szyi jest bardzo dotkliwe i często powoduje trwałe okaleczenie oraz upośledzenie funkcjonalne. U chorych przeprowadza się zabieg chirurgiczny oraz stosuje radiochemioterapię, które mają bardzo ciężkie działania niepożądane. Jedną z nowych metod leczenia, dostępną jedynie w ramach badań klinicznych, jest immunoterapia. Wiążemy z nią ogromne nadzieje oraz szanse dla pacjentów. Jednak w Polsce immunoterapia nie jest refundowana u chorych z nowotworami rejonu głowy i szyi” – powiedział lek. Bartosz Spławski, koordynator badań klinicznych z Kliniki Nowotworów Głowy i Szyi CO im. M. Curie-Skłodowskiej w Warszawie.

11 czerwca 2018 r. Prezes Agencji Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji wydał pierwszą pozytywną opinię w sprawie objęcia refundacją leku z grupy anty PD-1  niwolumabu w ramach programu lekowego w tym wskazaniu. Pacjenci wciąż czekają na dostęp do leczenia. 

Pacjenci z nowotworami głowy i szyi borykają się z szeregiem różnorodnych problemów, a jakość ich życia ulega znacznemu obniżeniu. 

„Droga do wyleczenia pacjenta z nowotworem głowy i szyi jest bardzo długa i trudna. Terapia jest wycieńczająca nie tylko fizycznie, ale i psychicznie. Zdarza się, że chorzy po leczeniu przestają wychodzić z domu i urywają kontakty towarzyskie. Wstydzą się pokazywać publicznie, mają problem z podstawowymi funkcjami życiowymi, takimi jak przełykanie czy mówienie. Staramy się by wrócili do społeczeństwa” – tłumaczył dr hab. Sławomir Marszałek, prezes Stowarzyszenia Osób z Nowotworami Głowy i Szyi z Poznania. Niestety, często po leczeniu nowotworów głowy i szyi to właśnie problem z żywieniem staje się barierą nie do pokonania, jeśli chodzi o życie pacjenta w społeczeństwie. Chorzy wstydzą się jeść nawet przy najbliższej rodzinie, co potęguje w nich poczucie odrzucenia.

„Wszyscy chorzy onkologicznie są nam bardzo bliscy, dlatego wspieramy ich i kibicujemy w starciu z nowotworem. O nowotworach głowy i szyi mówi się wciąż za mało, dlatego przygotowujemy broszurę informacyjną o tym schorzeniu. Będzie zawierać wszystkie najważniejsze informacje, których poszukiwać mogą zarówno obecni, jak i przyszli pacjenci oraz ich bliscy” – tłumaczyła Elżbieta Kozik, prezes zarządu, Polskie Amazonki Ruch Społeczny, organizator wydarzenia.

W Polsce istnieje Ogólnopolski Program Profilaktyki Nowotworów Głowy i Szyi, którego pomysłodawcą jest prof. Wojciech Golusiński. Ośrodki, które go realizują to:

• Wielkopolskie Centrum Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie w Poznaniu
• Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
• Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach
• Centrum Onkologii – Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie
• Radomskie Centrum Onkologii
• Dolnośląskie Centrum Onkologii we Wrocławiu
• Świętokrzyskie Centrum Onkologii SP ZOZ w Kielcach
• Uniwersytet Medyczny w Łodzi
• NU-MED Centrum Diagnostyki i Terapii Onkologicznej w Tomaszowie Mazowieckim
• Wojewódzkie Wielospecjalistyczne Centrum onkologii i Traumatologii im. M. Kopernika w Łodzi
• Wojewódzki Szpital Kliniczny im. Karola Marcinkowskiego w Zielonej Górze 5.